Wypalenie zawodowe: przyczyny, objawy, co dalej

SPIS TREŚCI

1. Co wpływa na pojawienie się wypalenia zawodowego?
2. Z czym mylimy wypalenie zawodowe? Podobieństwa do wypalenia
3. Etapy wypalenia zawodowego
4. Jakie są symptopmy wypalenia zawodowego?
5. Co robić dalej? Kierunki działań w przypadku doznania wypalenia?
6. Co zrobić, żeby się nie wypalić zawodowo? Profilatyka
7. Wypalenie zawodowe to choroba
8. Dodatkowe materiały

---

Co wpływa na pojawienie się wypalenia zawodowego?

Czynniki indywidualne:

• Tworzenie swojego idealnego obrazu przyjmując postawę nieomylności i wyższości
• Stosowanie niewłaściwych (nieadekwatne, pasywne) strategii radzenia sobie
• Zakłócenia (zbyt mała nagroda, dodatkowe koszty lub skutki uboczne)
• Poszukiwanie egzystencjalnego znaczenia w sferze zawodowej (zaniedbywanie pozostałych sfer życia)
• Osobowość, temperament (wynikająca z tego min. niska odporność na stres)

Czynniki interpersonalne:

• Brak wzajemności (inwestycje w relacje bez zwrotu)
• Brak szacunku
• Brak empatii, toksyczne relacje

Czynniki organizacyjne:

• Dysproporcja między jawnymi a ukrytymi funkcjami organizacji (zaskakuje nas negatywnie ilość i rodzaj czynności vs to, co sobie wyobrażaliśmy)
• Przeciążenie ilościowe i jakościowe (za dużo, za trudna praca)
• Style kierowania (szef autokrata, bądź preferujący wyłącznie jeden styl)
• Niedopasowanie do pracy (wykonywanie pracy której nie lubimy, nie chcemy)

Czynniki społeczno-kulturowe:

• Brak wspierającego środowiska
• Oczekiwania społeczne
• Przemiany polityczno-ekonomiczne i jego skutki
• Stereotypy

Z czym mylimy wypalenie zawodowe? Podobieństwa do wypalenia

Obserwuje się inne zjawiska takie jak depresja, zmęczenie czy alienacja –  bardzo podobne w objawach i skutkach do wypalenia, jednak nie są z nim tożsame. Wypalenie to m.in. końcowy wynik stopniowej utraty złudzeń, że praca zawodowa nada życiu sens i to najlepiej odróżnia zjawisko wypalenia od stresu, depresji, zmęczenia, alienacji i kryzysu egzystencjalnego. Te są doświadczeniami, które  przenikają do wszystkich dziedzin życia  i nie muszą wiązać się z pracą zawodową. Wypalenie jest zjawiskiem specyficznym i w początkowej fazie pozwala normalnie funkcjonować w poza zawodowych sferach życia.

• Stres, najczęściej doświadczany jest gdy człowiek próbuje sprostać wymaganiom stawianym przez otoczenie, aż do granic swoich możliwości albo wręcz je przekraczając – może pojawić się nagle, podczas gdy wypalenie jest zjawiskiem rozwijającym się powoli.
• Alienacja może występować u ludzi, którzy nigdy nie oczekiwali od swej pracy niczego poza zapłatą. W przypadku wypalenia ludzie troszczą się o innych, a najmniej o zapłatę. Również początkowa radość odróżnia te dwa zjawiska.
• Depresja jest związana z utratą zainteresowania wszystkimi, lub prawie wszystkimi zajęciami i pasjami oraz utratą czerpanej z nich przyjemności. Osoby w depresji uważają się za przegrane, bezwartościowe, świat spostrzegają jako wrogi, nasycony trudnościami, których nie mogą pokonać. Przyszłość w związku z tym jawi im się tragicznie, beznadziejnie, popadają więc w stan bierności. Konsekwencją tego jest niska samoocena oraz emocjonalne i fizyczne objawy charakterystyczne dla depresji.  Najważniejszą różnicą między depresją a wypaleniem jest to, że depresja zwykle odnosi się do całego życia i jest leczona farmakologicznie. Natomiast leczenie wypalenia skupia się na stresorach w środowisku pracy, oraz na potrzebie czerpania z niej sensu życia.
• Nerwica egzystencjalna jest to chroniczna niezdolność do uwierzenia, że którakolwiek z rzeczy, jakimi dana osoba się zajmuje jest naprawdę realna, ważna, czy godna zainteresowania. Ludzie z nerwicą egzystencjalną mają poczucie, że nie ma po co żyć, bo nie można się spodziewać niczego dobrego.
• Zmęczenie fizyczne – może go doświadczyć każda osoba, i najczęściej dostarcza ono pozytywnych doznań (spełnienie i sukces np. przy ćwiczeniach fizycznych, pracy w ogrodzie). Natomiast rekonwalescencja nie jest trudna i zajmuje niewiele czasu. Osoby wypalone odczuwają zmęczenie fizyczne, jednak jest ono uczuciem negatywnym i nie przemija szybko, towarzyszy mu poczucie porażki.
• Zardzewienie to sytuacja, która nie motywuje pracownika do wykorzystywania zasobów. Zatem dokładnie odwrotnie niż przy wypaleniu, kiedy zasoby przez długi czas są eksploatowane przy małych nagrodach i niskim poczuciu dokonań.  W procesie zardzewienia, poprzez nadmierną biurokrację i sztywny formalizm jednostka czuje się zniechęcona do inwestowania zasobów i wydajności. Zasoby „rdzewieją” zanim zostaną wypróbowane, zainwestowane czy zweryfikowane.

Etapy wypalenia zawodowego

Wychwycenie symptomów wypalenia zawodowego zwiększa szansę na szybką i skuteczną pomoc terapeutyczną, dlatego ustalenie ich listy jest tak ważne.

Bogata lista objawów przemawia za rozległością i wielowymiarowością zjawiska, choć zbytnie ich uszczegóławianie może rozmywać istotę zaburzenia z powodu trudności w ustaleniu wag i proporcji miedzy nimi. Niektóre z symptomów ustalone zostały na początku badań nad wypaleniem i można je obserwować w innych stanach stresu wywołanych trudnymi doświadczeniami życiowymi. Większość jest jednak specyficzna dla wypalenia. Wymienione niżej symptomy są charakterystyczne dla różnych faz wypalenia i niektóre mogą wydawać się przeciwstawne (np. depresyjność – agresywność).

Mówi się też o dwóch typach wypalenia: aktywnego i pasywnego.

• Aktywne wypalenie zawodowe –  wzrasta agresywność i złość, skłonność do irytacji,
• Pasywne wypalenie zawodowe –  spada aktywność, następuje izolacja i społeczne wycofanie.

Również wskazuje się na dwie skrajne formy zachowań osób wypalonych: agresywną i ucieczkową. W agresywnej formie osoba stara się walczyć z sytuacją trudną, a w ucieczkowej ucieka od  ludzi i od problemu. Analiza różnych koncepcji pod kątem niektórych objawów nie pozwala jednoznacznie stwierdzić czy są one determinantami, symptomami czy objawami. Zwracają się uwagę na mechanizm błędnego koła, w którym symptomy wypalenia zawodowego mogą być zarówno jego przyczyną jak i skutkiem.

Niezależnie od różnych koncepcji wypalenia jest faktem, że na zjawisko składają się trzy podstawowe objawy:

• Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne
• Depersonalizacja
• Poczucie braku satysfakcji i obniżonych dokonań osobistych

Jest to proces postępujący powoli i przebiegający w trzech fazach;

Faza pierwsza jest stadium ostrzegawczym, w którym pojawiają się różne bóle (np. głowy, mięśni, kręgosłupa), nieustępujące objawy przeziębienia, stale towarzyszące uczucie irytacji. Charakterystyczna dla tego etapu jest niechęć do pracy, mniejsze w nią zaangażowanie i stałe poczucie lęku, który trudno sprecyzować.
Kierunek: świadomość, refleksja, zmiana, działanie, odpoczynek systematyczność.

Faza druga to stadium trudniejsze i pojawia się, gdy syndrom trwa dłużej. Charakteryzuje się wybuchami irytacji, pogardą dla innych, pogorszeniem jakości pracy. Wszelkie dolegliwości chorobowe zaostrzają się, pojawiają się duże problemy ze snem. Niechęć do pracy i współpracowników stale rośnie.
Kierunek: wsparcie, coaching, psycholog.

Faza trzecia to już stadium chroniczne, w którym rozwijają się objawy fizyczne, psychiczne i psychosomatyczne. Unikanie pracy i współpracowników. Ucieczka w chorobę, używki, zajęcia ryzykowne.
Kierunek: psychiatra.

 

x

---

Jak zarządzać osobami z problemami natury psychicznej?

Jak komunikować się z pracownikami, którzy się z nimi borykają? Jak ustalać wykonywanie obowiązków, by nie naruszać granic dobrostanu, a jednocześnie realizować cele biznesowe.

Więcej o warsztacie

---

Jakie są symptomy wypalenia zawodowego?

 

	INDYWIDUALNE	INTERPERSONALNE	ORGANIZACYJNE
EMOCJONALNE	nastroje depresyjne wyczerpanie emocjonalne zmienność nastrojów obniżona  kontrola emocjonalna niepokój	irytacja nadwrażliwość chłód emocjonalny brak empatii emocjonalna gniew	brak satysfakcji z działań
POZNAWCZE	poczucie bezsilności poczucie porażki poczucie niewygodności niska samoocena poczucie winy niezdolność do koncentracji zapominanie trudności z wykonywaniem skomplikowanych zadań schematyczność myślenia trudności w decydowaniu	zdehumanizowana percepcja innych negatywny i pesymistyczny stosunek do innych niezdolność rozumienia innych traktowanie innych w sposób obraźliwy i poniżający aura wielkości aura słuszności wrogie nastawienie do świata podejrzliwość	cyniczny stosunek do pracy uczucie, że nie jest się docenianym brak zaufania do przełożonych i współpracowników
BEHAWIORALNE	nadaktywność impulsywność nadużywanie leków nadmiar używek problemy z odżywianiem ciągłe uskarżanie się błędy w działaniu	agresja wobec innych konflikty interpersonalne, izolacja społeczna obojętność w stosunku do biorcy i mechaniczne traktowanie go akcentowanie beznadziei utrzymanie dystansu w relacjach w pracy zazdrość	obniżona efektywność spowolnienie tempa pracy niechęć do zmian uzależnienie od przełożonych pilnowanie czasu pracy (częste spoglądanie na zegarek) złe zarządzanie czasem
FIZYCZNE/ZDROWOTNE	bóle głowy nudności zawroty głowy niepokoje zaburzenia snu (koszmary, bezsenność lub ospałość) krótki oddech chroniczne zmęczenie ogólne osłabienie częste i długie przeziębienia

x

Co robić dalej? Kierunki działań w przypadku doznania wypalenia

Działania zmierzające do zapobiegania powstania syndromu wypalenia zawodowego można podzielić na trzy grupy :

1. 1. Uruchomienie specjalnych zasobów lub procesów, czyli aktywne podejście do zadań i trudności zawodowych.
   2. Twórcze ustosunkowanie się do przeciwności, czyli rozwój zawodowych kompetencji zaradczych takich jak umiejętność pracy z innymi ludźmi.
   3. Wypoczynek i skupienie się na zainteresowaniach pozazawodowych, hobby.

Istotne znaczenie w zapobieganiu ma świadomość i kontrola.

• Wysoka samoświadomość pozwala na wczesne uruchomienie adekwatnych do sytuacji strategii zaradczych, oraz wykorzystania kompetencji i umiejętności co zapobiega wypaleniu.
• Niska samoświadomość blokuje dostęp do zasobów, w związku z czym wybór strategii jest przypadkowy, więc rzadko trafny; chodzi tu raczej o rozładowanie napięcia emocjonalnego. Redukcja napięcia może odbywać przez rozładowanie agresji, bądź przez uśmierzanie odczuć stosowaniem narkotyków, alkoholu lub leków.

Poczucie umiejscowienia kontroli jest istotną zmienną w badaniach nad wypaleniem.

Możność sprawowania kontroli lub przekonanie o takiej możności, istotnie wpływa na zachowanie człowieka w sytuacjach trudnych i na stosowane działania zaradcze.

• Poczucie kontroli wewnętrznej – Osoby przekonane o własnym wpływie na wyniki działań cechuje większa odpowiedzialność za wynik, chęć do wysiłku zmiany sytuacji. Czyli bardziej efektywne radzenie sobie z sytuacją trudną. Strategie zaradcze są podyktowane chęcią zrozumienia sytuacji i rozwiązania problemu w sposób racjonalny, a nie emocjonalny.
• Poczucie kontroli zewnętrznej – Osoby przekonane o braku wpływu na wyniki własnych działań (gorzej funkcjonują w sytuacjach stresowych). Przekonani o niemożności zmiany sytuacji trudnej koncentrują się na osobistych doznaniach emocjonalnych i stosują strategie unikowe.

Co zrobić, żeby się nie wypalić zawodowo?

Indywidualnie:

1. Higiena życia (równowaga działań, sen, jedzenie, regeneracja, odpoczynek)
2. Koncentracja na priorytetach, a nie na „wszystkich” sprawach do załatwienia
3.  Ograniczenie (nadmiernej) koncentracji na przeszłości – szczególnie na swoich błędach i porażkach
4. Rozwój, praca nad sobą

Interpersonalnie:

1. Dbałość o relacje (szacunek)
2. Działalność w grupach (dzielenie się doświadczeniami i wsparcie)
3. Umiejętność korzystania z pomocy innych

Organizacyjnie:

1. Przeciążenia ilościowe i jakościowe – wyznaczanie granic
2. Delegowanie zadań podwładnym
3. Oczekiwanie/ egzekwowanie rozwiązań od podwładnych (nie tylko zgłaszania problemów)
4. Dbałość o wysokie standardy kultury organizacyjnej

Powyższe kierunki zawierają pewne uproszczenia i są jedynie kierunkami działań.

Wypalenie zawodowe to choroba

Wypalenie zawodowe dostało swój własny kod w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11.

Od 1 stycznia 2022 roku w Polsce lekarze będą mogli diagnozować wypalenie zawodowe
i wystawiać na nie zwolnienia lekarskie.

Objawy wyróżnione w ICD-11, na podstawie których stawiana będzie możliwa diagnoza, to:

1. Poczucie obniżenia energii lub wyczerpanie
2. Zwiększenie dystansu, negatywne emocje, cynizm w pracy
3. Zmniejszenie efektywności

 

 

Autorka tekstu:
Elżbieta Lisowska – trenerka, wykładowczyni na Uniwersytecie SWPS, ekspertka ds wypalenia zawodowego.

 

Skontaktuj się z autorką: drlisowska.szkolenia@gmail.com

 

Dodatkowe materiały

Artykuł autorstwa dr Lisowskiej “Syndrom wtórnego wypalenia zawodowego jako skutek relacji interpersonalnych w pracy”. Spojrzenie na syndrom wypalenia zawodowego z perspektywy podmiotu i z perspektywy obserwatora zaangażowanego (odbiorcy usług), oraz ustalenie ich wzajemnych relacji, wydaje się dzisiaj szczególnie istotne. To właśnie relacje interpersonalne w miejscu pracy są bardzo obciążające.

Wywiad z dr Elżbietą Lisowską “Jak się nie wypalić w pracy lidera?”:

Literatura dodatkowa:

1. Maslach, M.Leiter : „Prawda o wypaleniu zawodowym”. Wydawnictwo PWN 2011
2. Mańkowska : „Wypalenie zawodowe, źródła, mechanizmy, zapobieganie”. Wydawnictwo PWN 2017
3. Stawiarska : „ Wypalenie zawodowe w perspektywie wyzwań współczesnego świata”. Wydawnictwo Difin 2016
4. Nagoski : „Wypalenie. Jak wyrwać się z błędnego koła stresu”. Wydawnictwo Czarna Owca 2020
5. Tekst „Jak się nie wypalić w pracy lidera? 10 praktycznych wskazówek” z naszej Bazy Wiedzy

---

Zasięgnij porady doświadczonego managera (psychologa)!

Masz w swoim zespole osobę, która może doświadczać wypalenia zawodowego lub mierzy się z innym
problem natury psychicznej? Skorzystaj z konsultacji 1:1 z jednym z naszych ekspertów.

Dowiedz się więcej